ابزار سنجش و گردآوری اطلاعات
ابزار سنجش و اندازه گیری وسایلی هستند که محقق به کمک آن ها می تواند متغیرها را اندازه گیری و اطلاعات مورد نیاز را برای تجزیه و تحلیل و بررسی پدیده مورد مطالعه و نهایتا کشف حقیقت گردآوری نماید.
نمونه های ابزارهای سنجش و گردآوری اطلاعات عبارتند از:
الف) سوالات پرسشنامه: این ابزار بصورت یک مجموعه سوالاتی مکتوب که حول متغیرهای یک مساله تحقیق تنظیم شده ساخته می شود و پاسخگو به شکل حضوری یا غیرحضوری و مستقیم یا غیرمستقیم آن را تکمیل می کند.
ب) سوالات کارت مصاحبه: ابزار مکتوبی است که به عنوان راهنمای طرح سوالات و ثبت اطلاعات از آن استفاده می‌شود.
ج) شاخص های کارت مشاهده: ابزار مکتوبی است که با توجه به اقلام و اطلاعات خاصی تنظیم می شود و محقق از آن برای ثبت مشاهدات مربوط به پدیده مورد مطالعه استفاده می کند.
د) نظرسنج: ابزار مکتوبی است که محقق با طرح سوالاتی درباره مساله تحقیق و ارائه گزینه هایی در قالب یک طیف وسیعی دارد نوع نگرش و قضاوت فرد و شدت و ضعف آن را نسبت به متغیر یا موضوع یا پدیده ای بسنجد.
ه) آزمون های پیشرفت تحصیلی: ابزارهایی هستند که معلم بصورت سوال‌نامه آنها در اختیار دانش آموز یا دانشجو قرار می دهد تا میزان پیشرفت و افزایش آگاهی های وی درباره موضوع درسی را مورد سنجش و اندازه گیری قرار دهد. این آزمون ها هم بصورت استاندارد و هم بصورت معلم ساخته وجود دارد.
و) آزمون استعداد: ابزاری است مکتوب و معمولا استاندارد که برای اندازه گیری توانایی بالقوه فرد در فعالیت، ذوق و شغل خاص مورد استفاده راهنمایان و مشاوران قرار می گیرد.
ز) آزمون هوش: ابزاری است مکتوب و معمولا استاندارد و میزان شده که معلمان و روانشناسان، روان سنج ها و متخصصان تعلیم و تربیت برای سنجش بهره هوشی افراد آنها را بکار می گیرند.
ح) رغبت سنج: وسیله ای است مکتوب یا گرافیکی و تصویری معمولا استاندارد که برای سنجش و تخمین علاقه و رغبت فرد نسبت به موضوع و پدیده ای خاص مورد استفاده قرار می گیرد.
ط) آزمون فرافکن: ابزاری است که باعث می شود فرد طی آن احساسات درونی، عقاید و نگرش ها، نیازها، آرزوها و ارزش های مورد علاقه خود را بروز دهند.
مقیاس های اندازه گیری
مقیاس های اندازه گیری واحدهایی هستند که برای سنجش متغیرها در ابزارهای گردآوری اطلاعات بکار می روند. مقیاس های اندازه گیری عبارتند از: مقیاس های اسمی یا عددی، مقیاس های فاصله ای و مقیاس‌های نسبی.
مقیاس های اسمی: این مقیاس ها که به مقیاس عددی، نیز مشهورند جزء محدودترین مقیاس ها هستند و بصورت دو ارزشی و چند ارزشی وجود دارند.
مقیاس های ترتیبی: با این مقیاس ها می توان علاوه بر تشخیص وجود یا عدم وجود صفت، شدت و ضعف آن را سنجید.
مقیاس های فاصله ای: مقیاس فاصله ای علاوه بر دارابودن صفات مقیاس های اسمی و ترتیبی، دارای این ویژگی است که می تواند فواصل بین نمرات را نیز مشخص کند یا به عبارتی آن را کمی کند.
مقیاس های نسبی: مقیاس نسبی مانند مقیاس فاصله ای است که با این تفاوت که این مقیاس دارای نقطه صفر مطلق است که به عنوان مبدا سنجش مورد استفاده قرار می گیرد.
روش های گردآوری اطلاعات
بطور خلاصه فنون تحقیق برای جمع‌آوری داده‌ها عبارتند از:
اسناد: استفاده از مواد مکتوب به عنوان مبنای تحقیق
مصاحبه‌ها: پرسش و بحث درباره موضوعات با افراد مورد نظر
مشاهدات: جمع‌آوری داده‌ها از طریق تماشا یا شرکت کردن در فعالیتها
پرسشنامه‌ها: جمع‌آوری اطلاعات از طریق سؤالات مکتوب
فنون جمع‌آوری داده‌ها
چهار فن یا روش اصلی برای تولید داده وجود دارند که عبارتند از:
اسناد، مصاحبه، مشاهده و پرسشنامه
1- اسناد: تمام پروژه‌های تحقیقی، کم و بیش از تحلیل اسناد استفاده می‌کنند. از محقق ها انتظار می‌رود که به صورت انتقادی به خواندن، درک و تحلیل نوشته‌های دیگران (چه محققهای قبلی، حقوقدان‌ها یا سیاست‌گذاران) اقدام کنند. با وجود این، در بعضی پروژه‌های تحقیق، تمرکز اصلی جمع‌آوری داده‌ها کلاً (یا تقریباً کلاً) بر اسناد گوناگون است. برای مثال، آنها ممکن است موارد زیر باشند:
بر مبنای اسناد موجود در کتابخانه با هدف تولید یک خلاصه انتقادی از نوشته‌های تحقیقی موجود در یک زمینه؛
بر مبنای اسناد موجود در رایانه شامل تحلیل قسمت عمده مجموعه داده‌های جمع‌آوری شده قبلی؛
داشتن یک کانون راهبردی به منظور آزمایش موارد مربوط به مجموعه خاصی از تصمیمات سیاست گذاری؛
داشتن یک جهت‌گیری تاریخی برای استفاده از اسناد و مدارک یک آرشیو یا مدارک بر جای مانده از یک واقعه؛
منابع اسنادی برای تحقیق
. اطلاعات دولتی
. قانون دولتی
. ثبت های تاریخی
. اسناد رسانه‌ای
. اسناد شخصی
. اطلاعات تطبیقی درباره سایر کشورها و خط مشی‌ها و برنامه‌های بین‌المللی
2- مصاحبه: روش مصاحبه شامل پرسش یا بحث کردن موضوعات با افراد است. مصاحبه می‌تواند تکنیک بسیار مفیدی برای جمع‌آوری داده‌ها باشد که با استفاده از تکنیک‌هایی مثل مشاهده یا پرسشنامه قابل حصول نیست.
مصاحبه ساختار نیافته: مصاحبه‌ای ناتورالیستی، زندگینامه‌ای، عمیق، روایتی یا غیرصریح است که به طور غیررسمی بر مبنای گفتگو پایه‌ریزی شده‌است و مثل گفتگو، یک واقعه اجتماعی است که دو نفر در آن دخیل هستند.
مصاحبه ساختار یافته: مصاحبه ممکن است کاملاً با توجه به مجموعه‌ای از سؤالات که نیازمند پاسخهای مشخص و خاص هستند، ساختار یافته باشد یا ممکن است خیلی نامحدود و گسترده باشد و شکل یک بحث را به خود بگیرد. در حالت دوم، هدف از مصاحبه ممکن است فقط تسهیل گفتگو برای ورود به موضوع باشد.
مصاحبه‌های نیمه ساختار یافته هم بین این دو حالت قرار می‌گیرند.
3- مشاهدات: روش استاندارد برای مشاهده با پیوستاری میان دو انتخاب سروکار دارد:
قرار گرفتن بین شرکت‌کنندگان و تمرکز کامل بر آنچه مشاهده می‌شود.
ایستادن در کنار و گزارش کردن آنچه مشاهده می شود.
راه حلهای مطلوب در بین دو انتهای پیوستار قرار دارند. ولی هنگامی که راه حل مطلوب وجود ندارد بهترین و مفیدترین کار ایجاد نوعی مصالحه بین دو طرف این پیوستار است. روش مشاهده مستلزم این است که محقق، وقایع مورد نظر را ببیند و ضبط و تحلیل کند.
4- پرسش نامه: پرسشنامه یکی از متداولترین تکنیک های تحقیق اجتماعی است. ایده فرمول‌بندی سؤالات به صورت مکتوب و دقیق (برای آن هایی که عقاید یا تجربه‌شان برای شما جالب است) راهبردی روشن برای دستیابی به پاسخ سؤالات است.
انواع پرسشهای میدانی
. کمیت یا اطلاعات مقداری
. مقوله یا نوع
. فهرست یا انتخاب چندگانه
. سنجش (معیار)
. طرز نگرش
. درجه‌بندی