تا چه حد ابزار گردآوری داده به درستی آنچه را که قرار است بسنجد، می سنجد.
انواع روایی:
اعتبار سازه (Construct validity)
اعتبار محتوا (Content validity)
اعتبار مقارن (Concurrent validity)
اعتبار پیشگویی (Predictive validity)
اعتبار سازه (Construct validity):
آیا ابزار جمع آوری داده به خوبی معرف سازه ی نظری تحت بررسی است و با آن همخوانی دارد؟ اعتبار سازه با دو روش تحلیل عامل اکتشافی (EFA) و تحلیل عامل تاییدی (CFA) انجام می گیرد.
در تحلیل اکتشافی پژوهشگر به دنبال بررسی داده های تجربی به منظور کشف و شناسایی شاخص‌ها و نیز روابط بین آنهاست و این کار را بدون تحمیل هر گونه مدل معینی انجام می‌دهد. به بیان دیگر تحلیل اکتشافی علاوه بر آنکه ارزش تجسسی یا پیشنهادی دارد می‌تواند ساختار ساز، مدل ساز یا فرضیه ساز باشد. در تحلیل عاملی تأییدی، پژوهشگر به دنبال تهیه مدلی است که فرض می‌شود داده های تجربی را بر پایه چند پارامتر نسبتاً اندک، توصیف تبیین یا توجیه می‌کند. به عبارت دیگر در تحلیل عامل اکتشافی محقق به دنبال کشف علت هاست ولی در تحلیل عامل تاییدی به دنبال تایید مدل های قبلی می باشد. تحلیل عامل اکتشافی عموما توسط نرم افزار spss انجام می گیرد. و تحلیل عامل تاییدی توسط نرم افزارهای lisrel-pls-amos و … انجام می گیرد.
اعتبار محتوا (Content validity):
شامل قضاوت ذهنی متخصصان در مورد مناسب بودن ابزار اندازه گیری است. این متخصصان باید دانشجوی دکتری در آن رشته و زمینه ی تحصیلی باشد. تعداد آنها متغیر می باشد. در این نوع روایی از شاخصی به نام شاخص لاوشه (CVR) استفاده می شود. شاخص لاوشه دارای فرمول می باشد و میزان آن بصورت دستی برای هر سوال محاسبه می شود. اگر نتیجه ی این فرمول از شاخص مورد نظر لاوشه پایین تر باشد، آن سوال روایی محتوا نداشته و حذف می گردد. روش کار بدین صورت است که سوالات بصورت جدولی با دو ستون مناسب است و مناسب نیست در اختیار 12-13 نفر از دانشجویان دکتری قرار داده می شود. بعد از جمع آوری پرسشنامه ها، لاوشه برای هر سوال بصورت دستی محاسبه می شود.
برای مثال برای محاسبه CVR یک سوال، تعدادی که گفتند آن سوال مناسب است را منهای نصف تعداد خبرگان کرده و کل آن را مجدد بر نصف تعداد خبرگان تقسیم می کنیم. میزان CVR مورد قبول بستگی به تعداد خبرگان دارد. برای مثال اگر تعداد خبرگان 5 نفر باشند، لاوشه 0.99 مورد قبول است، یا وقتی تعداد خبرگان 15 نفر باشد، لاوشه 0.49 مورد قبول است.
ابزار سنجش می بایست از پایایی و روایی لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند داده های متناسب با تحقیق را گردآوری نماید و از طریق این داده ها و تجزیه و تحلیل آنها، فرضیه های مورد نظر را بیازماید و به سوالات تحقیق جواب دهد. ابزار سنجش به دو دسته تقسیم می شود:
1- استاندارد و میزان شده 2- محقق ساخته
ابزارهای سنجش استاندارد و میزان شده، از روایی و پایایی مناسبی برخوردارند از این رو محققان می توانند آنها را با اطمینان بکار گیرند، ولی ابزار محقق ساخته (مانند ابزار سنجش این تحقیق) فاقد این اطمینان اند و محقق می بایست از روایی و پایایی آنها مطمئن شود. روایی و پایایی ویژگی هایی هستند که هر ابزار سنجشی از جمله پرسش نامه باید دارا باشند. منظور از روایی اینست که محتوای ابزار و یا سوالات مندرج در پرسش نامه، بطور دقیق متغیرها و موضوع مورد مطالعه را می سنجد یا نه؟ به عبارت دیگر آیا آنچه را که فکر می کنیم اندازه می گیریم، واقعا اندازه می گیریم؟
روایی به مقدار اطلاعات مناسبی که تست در ارتباط با فرآیند تصمیم گیری در اختیار می گذارد، مربوط می شود. بنابراین داوری درباره روایی همیشه در رابطه با تصمیمی معین یا کاربردی خاص مورد مطالعه قرار میگیرد. همچنین منظور از اعتبار یا پایایی ابزار اندازه گیری نیز اینست که اگر سنجش، تحت شرایط مشابه مجددا تکرار شود، نتایج حاصل تا چه حد، مشابه و قابل اعتماد است؟
ابزار سنجشی معتبر است که دارای ویژگی های سازگاری و باز پدیدآوری باشد. یعنی بتوان آن را در موارد متعدد بکار برد و در همه موارد نتیجه یکسانی تولید نماید. اندازه گیری های نامناسب و ناکافی می تواند هر تحقیق علمی را ناروا و بی اعتبار سازد. در مبحث روایی به گونه کلی ذات واقعیت مورد پرسش قرار می گیرد. اعتبار را می توان بدون تفحص درباره مقیاس متغیرها مطالعه نمود. اما مطالعه روایی بدون بررسی ماهیت و معنای متغیرها امکان پذیر نیست.️ به قول “کرینر” حصول اعتبار تا حد زیادی یک امر فنی است. اما روایی فراتر از یک فن است و در ذات و جوهر اصلی علم قرار دارد.
معمولا به منظور برآورد میزان روایی پرسش نامه و سوالات مطروحه در آن، از نظر خبرگان، کارشناسان و اساتید مسلط به موضوع تحقیق و پرسش نامه استفاده می شود. اعمال نظر و در صورت نیز، اصلاحات خبرگان و اساتید، محقق را از روایی پرسش نامه و تطابق موضوع با سوالات و قابلیت استفاده و به جا بودن سوالات مطروحه مطمئن ساخته و مشخص خواهد نمود که سوالات پرسش نامه تا چه اندازه قدرت توضیح دهی مدل و آزمون فرضیات را خواهند داشت.
جهت محاسبه پایایی، روش های متفاوتی وجود دارد از جمله:
روش اجرای دوباره (بازآزمایی)
روش موازی یا همتا
روش تصنیف یا دو نیمه کردن
ضریب آلفای کرونباخ.
مطالعات تئوری و تجربی نشان داده است که از بین روش های فوق، روش آلفای کرونباخ از قدرت و دقت بیشتری برخوردار است.
روایی و پایایی در یک جمله به چه معناست؟
مقصود از روایي آن است كه وسيله اندازه‌گيري واقعا بتواند خصيصه مورد نظر را اندازه‌گيري نمايد نه متغير ديگري را.
مثال خیلی اغراق آمیز از عدم اعتبار این است که با امتحان تاریخ بخواهیم سطح درس ریاضی دانش آموزان را بسنجیم.
پايایي دلالت بر آن دارد كه ابزار اندازه‌گيری در شرايط يكسان تا چه اندازه نتايج يكسانی بدست مي‌دهد.
به عنوان مثال وقتی می توانیم یک آزمون درسی را پایا بنامیم یا به آن اعتماد کنیم که اگر در زمان های مختلف آن را اجرا کردیم نتایجش چندان متفاوت نباشد.