تعريف مفاهيم و متغيرها

تعريف مفاهيم و متغيرها
مفهوم و متغير دو عنصر هستند که در اغلب تحقيقات حضوري تام و تمام دارند. در تحقيق به روش علمي يکي از حساسترين اقدامات تعريف صحيح و مناسب از اين دو عنصر مي باشد. اهميت کار در اين مرحله به صورتي است که لازم است با توجه به ويژگي هاي تحقيق به روش علمي دو گونه تعريف بدست مي دهيم. تعريف شرحي و تعريف علمي و اين دو تعريف را در مورد هر دو عنصر بايد ارائه کرد. تفاوت بين مفهوم و متغير در يک تحقيق شايد بسيار ظريف باشد. منظور از مفهوم آن عنصري از تحقيق است که محقق قصد اندازه گيري آن را ندارد ليکن بايد براي سايرين به طور مشخص آنرا تعريف نمايد تا ديگران منظور و مقصود محقق را از آن واژه يا مفهوم درک نمايند و متغير آن عنصري است در تحقيق که محقق دقيقا قصد اندازه گيري آنرا دارد و ضروري است ديگران درک مشخصي از آن بر اساس تعريفي که محقق ارائه مي کند داشته باشند. از همين جهت است که هم در تعريف مفاهيم و هم در تعريف متغيرها به دو گونه از تعريف روبرو هستيم. تعاريف شرحي عمدتا از لغت نامه ها ، دائره المعارف ها ، کتاب هاي مرجع و کتب درسي و… اقتباس مي شود و تنها عنصر مورد نظر را تعريف نظري يا تئوري مي نمايد. به عبارت ديگر تعريف يک مفهوم بوسيله مفاهيم ديگر که معمولا از مطالعات و نظريه هاي موجود نشات مي گيرد و با بياني علمي ارائه مي شود.بديهي است در هنگام تعريف ذکر منبع مورد استفاده ضرورتي اجتناب ناپذير است. اما در تعاريف عملي که به طور مشخص بر عهده محقق قرار دارد محقق آنچه را که از اين عنصر در اين تحقيق خاص مد نظر دارد بيان مي کند. به بيان ديگر محقق به مشخص ساختن و تعريف نمودن آن متغير و تعين کردن عمليات و معيارهاي تجربي که براي اندازه گيري و سنجش آن لازم است مي پردازد. 
تعريف متغير : متغير مشخصه يک عنصر پديده موجود زنده و يا هر چيزي است که قابليت تغيير داشته و مي تواند مقادير مختلفي را بپذيرد. به عبارت ديگر متغيير صفتي است قابل اندازه گيري که از شخصي به شخص ديگر قابل تغيير است.

آنچه اهميت دارد آنکه بايد دقت شود در هر تحقيق ما متغيرهاي خاص خواهيم داشت و اينگونه نخواهد بود که همه آنچه در يک مطالعه بعنوان متغير حضور دارند براي تحقيق نامطلوب است. از سوي ديگر نوع متغير عليرغم مشابه بودن عنوان از يک مطالعه به مطالعه ديگر ممکن است متفاوت باشد. 
*متغير را براساس عوامل مختلف به گونه هاي متفاوتي تقسيم بندي مي نمايد:
*چنانچه اهداف تحقيق مد نظر قرار گيرند 2 گونه متغير خواهيم داشت: 
متغير مستقل: آن متغيري است که محقق تاثير آن را بر ساير متغيرها مورد سنجش قرار مي دهد. 
متغير وابسته: آن متغيري است که متغير مستقل بر روي آن اثر مي کنند. 
متغير مداخله گر(واسطه): آن متغييري است که بر روي رابطه علت معلولي بين دو يا چند متغير تاثير مي گذارد و باعث قوي يا ضعيف شدن رابطه بين متغيرها از حد واقعي آنها مي شود. 

*اما شکل ديگر بر اساس خصوصيات متغير تقسيم بندي صورت بگيرد: 
• متغير کمي: متغيري است که با عدد نمايش داده مي شود. بديهي است اين متغير همچون تقسيم بندي معمول در اعداد به دو دسته متغير گسسته و پيوسته تقسيم خواهد شد که متغير پيوسته مقادير کسري را هم مي پذيرد ولي گسسته اين امکان را ندارد. 
• متغير کيفي: اين متغيري است که کيفيت صفات با آن معرفي مي شود. 
• متغير مرکب: متغيري را که از ترکيب دو يا چند متغير به وجود مي آيد مي نامند. 
*در همين جاست که تعريف متغير آنهم به شکل عملي يا کاربردي ضرورت پيدا مي کند. تعريف عملي بايد بر اساس ملاکهايي صورت بگيرد که مهمترين آنها عبارتند از: 
قابليت انجام داشته باشند.
دقيق و مشخص باشند.
قابليت اندازه گيري داشته باشند.