رشد قد از هنگام تولد شروع شده و در دوران بلوغ و کمی بعد از آن متوقف می شود. بیشترین رشد قد بین سنین 3 تا 17 سالگی اتفاق می افتد. البته بیشترین رشد قد در خانم ها تا 18 سالگی و در آقایان تا پایان 20 سالگی دیده می شود. در حقیقت استخوان سازی تا اوایل 20 سالگی ادامه می یابد. صفحات استخوانی در خانم ها در سن 21 سالگی و در آقایان در 25 سالگی به هم متصل می شود. سیکل رشد در پسرها طولانی تر و دیرتر از دختر هاست. دخترها در ماه های اول قاعدگی جهش رشد دارند و بعد از آن سرعت رشد کمتر می شود.
تغذیه مناسب بیشترین اثر را در مراحل رشد دارد. دوران بلوغ آخرین فرصت برای افزایش قد است. هورمون رشد (Human growth hormone یا HGH) هورمونی است که از هیپوفیز ترشح شده و مسئول افزایش قد است. ترشح بعضی هورمون ها نیز در رشد قد تاثیر دارد. به عنوان مثال هورمون های جنسی زنانه و مردانه در مقدار بالا باعث اتصال غضروف رشد شده و عملکرد هیپوفیز را مهار می کند. از طرفی کم کاری تیروئید می تواند باعث اتصال زود هنگام غضروف های مفصلی و توقف رشد شود. انحرافات کروموزومی و تغییرات کروموزومی (سندرم کلاین فلتر) نیز در رشد قد موثر است. در آدنومای هیپوفیز با دیر بسته شدن اتصال غضروفی رشد قد افزایش می یابد.
رژیم هایی که باعث افزایش هورمون رشد می شود تا قبل از اینکه اپی فیز استخوانی شود موثر است. آخرین راه حل برای افزایش قد بلند کردن پاها از طریق جراحی است. افزایش قد تحت تاثیر عوامل مختلفی از جمله فاکتورهای ژنتیکی، عوامل داخل رحمی و عوامل محیطی می باشد. 60 تا 80 درصد تفاوت قد افراد به فاکتورهای ژنتیکی و 20 تا 40 درصد به عوامل محیطی مانند تغذیه، آب و هوا، سبک زندگی و عادت های غذایی بستگی دارد. در نژادهای مختلف که زمینه ژنتیکی متفاوتی دارند و در محیط های مختلف زندگی می کنند این درصد متفاوت است. در جمعیت های آسیایی ارثی بودن قد کمتر از 80 درصد، در آفریقا کمتر از 65 درصد و در جوامع سفید پوست مانند اروپا و آمریکا 80 درصد است. به عنوان مثال میانگین قد در جوامع سفید پوست 178 سانتی متر است. پس اگر با فردی که قدش 183 سانتی متر است مواجه شدیم این به علت عوامل محیطی است.
توصیه های غذایی خاصی برای افزایش قد وجود دارد که عبارتند از:
پروتئین: غذاهای حاوی پروتئین در سلامتی و افزایش قد موثرند. البته علاوه بر پروتئین ها، چربی ها و کربوهیدرات ها نیز برای آزادشدن هورمون رشد لازم اند. پروتئین ها منبع خوبی برای آمینواسیدها هستند که برای تولید هورمون رشد لازم است. بسیاری از مردم آمینواسیدها را برای افزایش قد استفاده می کنند. ال-آرژینین آمینواسید شناخته شده ای است که که باعث تولید هورمون رشد (HGH) می شود. اگرچه بدن آمینواسید تولید می کنند ولی بعضی مردم از این مکمل ها استفاده می کنند. غذاهای حاوی پروتئین بالا شامل گوشت کم چربی، مرغ، ماهی (بخصوص ماهی سالمون و تون)، شیر، شیر سویا، پنیر، تخم مرغ، لوبیاسبز، دانه ها مانند سویا، تخمه کدو و هندوانه، بادام، بادام زمینی، حبوبات، لوبیاسبز، جو دوسر می باشند.
ویتامین D: برای رشد و ترمیم استخوانی لازم است. کمبود ویتامین D باعث استخوان های شکننده، نازک و بدشکل می شود. بهترین راه برای دریافت ویتامین D قرار گرفتن روزانه در معرض نور مستقیم خورشید است. البته مصرف مکمل هایی مانند روغن کبد ماهی می تواند ویتامین D بدن را در آب و هوای ابری و زمستانی افزایش دهد. در کانادا غذاهایی مانند شیر، سرشیر، ماست، تخم مرغ، مارگارین، نوشیدنی های سویا، برنج، بادام غنی شده با ویتامین D وجود دارد. ویتامین D در بعضی از انواع ماهی مانند ماهی سالمون، ساردین، سفید، هرینگ و هالیپوت و همچنین در گوشت گوزن ماده وجود دارد. در میوه جات و سبزیجاتی مانند قارچ دارای مقدار کمی ویتامین D یافت می شود.
کلسیم: برای رشد و استحکام استخوانی لازم است. کلسیم در محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست و تخم مرغ، گیاهان برگ سبز تیره مانند اسفناج، ماهی ساردین، مغزجات یافت می شود. برای جذب کلسیم نیاز به وجود ویتامین D است. بعضی غذاها مهار کننده جذب کلسیم اند و بر روی رشد اثر منفی دارند. این غذاها شامل نوشیدنی های حاوی کربوهیدرات ها،نمک، چربی، شکر و قهوه می باشند. داروهای غیر مجاز و سیگار جذب کلسیم را متوقف می کند.
بتا کاروتن و ویتامین A: برای عملکرد بهتر ارگان های بدن لازمند. بتاکاروتن تبدیل به ویتامین A می شود. ویتامین A کلسیم را در استخوان ها نگه می دارد و باعث استحکام آن می شود. همچنین برای بهبود بینایی و درخشندگی پوست لازم است. ویتامین A در گیاهانی مانند اسفناج، براکلی، شلغم، چغندر، هویج، مرغ، طالبی، سیب زمینی شیرین، پاپایا، هلو، کدو، شیر، گوجه فرنگی، نخودها و زردآلو وجود دارد.
ویتامین C: یکی از ویتامین های اساسی برای رشد ویتامین C است و یک جزء مهم در رشد و ترمیم استخوانی است. همچنین در ساخت تاندون ها و لیگامان ها که بافت اسکلتی را محافظت می کند لازم است. منبع این ویتامین در میوه های تازه از جمله زردآلو، پاپایا، انبه، سیب، موز، توت فرنگی، گوجه فرنگی و مرکبات و در سبزیجات یافت می شود.
ویتامین B1: از ویتامین های دیگر لازم برای رشد قد است. این ویتامین در غذاهایی مانند برنج، دانه سویا، لوبیاها و بادام زمینی یافت می شود. ویتامین B1 علاوه بر رشد قد در عملکرد سیستم عصبی و قلبی عروقی موثر است.
ویتامین B2: ریبوفلاوین یا ویتامین B2 در رشد قد موثر است و در غذاهایی مانند تخم مرغ، شیر، گیاهان برگ سبز تیره و ماهی یافت می شود.
آیا دریافت مکمل های غذایی برای افزایش قد توصیه می شود؟
ویتامین ها،موادمعدنی،پروتئین ها و کربوهیدرات ها موجود در مواد مغذی برای افزایش قد لازمند. البته مکمل هایی وجود دارد که میزان هورمون رشد را بالا می برد. ولی مصرف آن باید طبق نظارت پزشک صورت گیرد. مکمل های افزایش قد در شرایط محیطی مساعد بهتر اثر می کند. مکمل های دارویی و هورمونی نیز هورمون رشد را فعال می کنند. این مکمل ها تا زمانی که فرد در حال رشد است موثر است و وقتی رشد متوقف شد می توانند مضر باشند. پزشکان در بعضی افرادی که کمبود ویتامین D و کلسیم دارند مکمل های آن را تجویز می نمایند.
چند توصیه دیگر:
مواد معدنی از جمله روی، کلسیم، منیزیم، ید و فلوراید نقش مهمی در افزایش قد دارد. مواد غذایی مانند اسفناج، شلغم، محصولات سویا منبع خوبی برای مواد معدنی می باشد. متخصصان توصیه می کنند که غذاهای حاوی روی به افزایش قد کمک می کند. روی همچنین باعث افزایش عملکرد تیروئید می شود. منابع روی شامل تخم مرغ، ماهی، گوشت گوسفند، صدف خوراکی، تخمه کدو و هندوانه، نخود سبز، بادام زمینی و مخمر می باشد.
ورزش ترشح هورمون رشد رافعال می کند. پس همراه با رژیم غذایی فرد باید ورژش های کششی مانند شنا، والیبال، بسکتبال و یوگا انجام داده. از مصرف سیگار و تنباکو اجتناب کند. زیرا عملکرد ریه ها را محدود نموده و جذب اکسیژن را کاهش می دهد. نوجوانان باید در معرض هوای تازه باشند. استرس نیز برای رشد مضر است. روزانه 6 باید تا 8 لیوان آب یا آب سبزیجات تازه یا آب میوه بدون شکر مصرف شود، زیرا باعث جذب بهتر مواد مغذی می شود.
آیا مصرف HGH یا هورمون رشد برای افزایش قد موثر است؟
تزریق HGH باید توسط پزشک متخصص صورت گیرد. پزشکان هورمون رشد را برای افرادی که کمبود این هورمون را دارند تجویز می کنند. در مواردی که که این هورمون بدون توصیه پزشک صورت گیرد خطرات زیر را به دنبال دارد:
1- کاهش قند خون و کومای دیابتی
2- عدم تحمل گلوکز و افزایش قند خون و دیابت ملیتوس
3- عملکرد ناکافی تیروئید
4- آکرومگالی: که رشد بیش از اندازه استخوان ها و بافت همبندی است که منجر به تغییراتی در چهره می شود مانند بیرون زدگی استخوان فک و ابرو. این حالت اغلب برگشت ناپذیر است.
5- بزرگ شدن قلب و آسیب قلبی که ممکن است غیر قابل برگشت باشد.
6- افزایش فشار خون
7- ضخامت پوست
8- رشد غیر طبیعی مو
9- آسیب کبدی
10- ناتوانی جنسی
12- آرتریت و التهاب مفاصل